Ludzie ontologizują, metafizykują i wierzą na rozmaite sposoby

W książce Nowoczesne imaginaria społeczne [Modern Social Imaginares - pierwsze wydanie w roku 2004], którą Znak wypuścił parę dni temu, Charles Taylor pokazuje ciekawą rzecz. Pisze mianowicie o starym porządku moralnym i nowym porządku moralnym. Ten stary, przednowoczesny porządek to, według Taylora, nie tylko zbiór norm, ale też coś, co Taylor nazywa komponentem ontycznym. Ów komponent ontyczny to coś takiego, co, mówiąc w skrócie, określa te warunki, te właściwości świata, które umożliwiają wprowadzenie norm w życie. Taylor pisze:

Nowoczesny ład, wywodzący się z teorii Grocjusza i Locke'a, nie jest samospełniającym się porządkiem jak u Hezjoda i Platona lub w tragedii Makbeta. Czymś kuszącym byłoby zatem uznać, że nasze nowoczesne pojęcia porządku moralnego nie mają żadnego komponentu ontycznego. Byłby to jednak błąd. Zasadnicza różnica między przednowoczesnymi a nowoczesnymi koncepcjami ładu polega na tym, że ten komponent jest obecnie cechą opisującą nas, ludzi, nie odnosi się już do Boga ani do sił kosmosu. Nie oznacza to jednak, że wymiar ontyczny jest w naszych koncepcjach nieobecny.

Moim zdaniem jest tak, jak twierdzi Taylor. Po mojemu to jest jeszcze ciekawiej, bo przecież wszyscy ludzie ciągle coś ontologizują i na każdym kroku metafizykują ("ontologizują" i "metafizykują" - takie słowa, jak słowo "filozofują"). Ludzie na każdym roku wierzą również w masę rzeczy. Cytowałem już kiedyś Leszka Kołakowskiego, który przytomnie wskazał na różnicę w podejściu do sprawy twórców amerykańskiej Deklaracji Niepodległości i twórców ONZ-owskiej Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948. Kołakowski pisze:

Prawa wyrażone w amerykańskiej Deklaracji Niepodległości - a jest ich tylko trzy - mają ważność, ponieważ dał nam je Stwórca, jesteśmy więc, każdy z nas, nosicielami tych praw do życia, do wolności, do zabiegania o szczęście na mocy boskiego dekretu, którego kwestionować niepodobna.

Deklaracja ONZ nie mówi jednak nic o tym, że Bóg dał nam prawa, które on wylicza, ani że natura je dała (...) Możemy przypuszczać, że jest to tekst normatywny, wyrażający opinię autorów, wedle której byłoby lepiej, gdybyśmy ja i inni dostawali godziwe wynagrodzenie za swoją pracę, albo że świat w ogólności byłby lepszy, gdyby ludzie nigdzie nie podlegali arbitralnym aresztom lub torturom. Jeśli tak, to Deklaracja jest po prostu spisem życzeń jej autorów i jeśli ja nawet dzielę te życzenia, jeśli wolałbym, aby świat był raczej lepszy niż gorszy w sensie, jaki Deklaracja sugeruje, to nie mogę się upierać przy tym, że moje lub innych ludzi życzenia są prawdami, a tym mniej prawdami wiecznymi, jak podpowiada interpretacja "praw" jako wypowiedzi metafizycznych.

Oczywiście ONZ-owska Deklaracja jest zbiorem pobożnych życzeń, podobnie zresztą, jak zbiorem pobożnych życzeń może być Deklaracja Niepodległości. Istotne jest jednak to, że są tacy ludzie, którzy wierzą w to, że amerykańska Deklaracja mówi o tym, co rzeczywiście jest, i są też tacy, którzy wierzą w to, że o tym, co naprawdę jest mówi Deklaracja ONZ-owska. Bo ludzie na każdym kroku ontologizują, metafizykują i wierzą. Ja na przykład podejrzewam, że - pomijając funkcjonariuszy wykonujących swoją robotę - pełno jest takich ludzi, którzy wierzą w to, iż dlatego tylko nie wiemy jeszcze nic na temat tego, co wydarzyło się 10 kwietnia w Smoleńsku, że nikt tego nie wie, a zatem nie ma nikogo, kto mógłby nam wszystko powiedzieć. Poważnie, tak podejrzewam. Podejrzewam, że są ludzie, którzy wierzą w to, iż taki Putin żyje sobie żyje, coś tam zje, trochę poćwiczy w sali gimnastycznej, powykonuje obowiązki premiera Rosji, a od czasu do czasu myśli sobie tak: - Tam do licha, ciekawe, co w sprawie tej katastrofy lotniczej ustalili już nasi śledczy. Do kaduka, że też ten zapis z czarnych skrzynek musiał być taki zaszumiony. No nic, poczekam na wyniki śledztwa i się dowiem.

Możecie się ze mnie śmiać, ale mnie się naprawdę wydaje, że wielu ludzi wierzy właśnie w coś takiego.

Jak się tak pozastanawiać trochę nad takimi sprawami, to robi się ciekawie. Jedni ludzie ontologizują, metafizykują i wierzą w jedne rzeczy, a drudzy ontologiuzją, metafizykują i wierzą w inne rzeczy. Jedni wierzą w rzeczy takie jak dusza nieśmiertelna, a drudzy w rzeczy takie jak to, że turystyka jest niezbywalnym prawem człowieka. Nie chodzi mi teraz o jakiekolwiek klasyfikowanie czegokolwiek, ale powiedzcie sami - czy nie jest tak, że jedne ontologizacje, metafizykacje i wiary są śmieszniejsze od drugich?